Nieuwe code kan goed digitaal bestuur gaan waarborgen
In het voorjaar van dit jaar werd de Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO) gepresenteerd door het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht. Onderzoekers Albert Meijer en Erna Ruijer deden in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken onderzoek naar de mogelijkheid om een code op te stellen ter ondersteuning van de digitale overheid.
Zowel de toeslagenaffaire als de zaak rondom het anti-fraudesysteem SyRI hebben pijnlijk blootgelegd dat “goed” digitaal openbaar bestuur -ook wel benoemd als information governance- meer aandacht verdient dan ooit te voren. Maar wat is goed in deze context? En hoe waarborg je veilig, gedegen en eerlijk digitaal bestuur wanneer juist grip houden op die ogenschijnlijk ongrijpbare digitale processen een van de grootste uitdagingen is van deze tijd? Het was de uitdaging waar Meijer & Ruijer voor stonden aan de start van het onderzoek.
Het vertrekpunt was de in 2009 gepubliceerde Nederlandse Code voor Goed Openbaar Bestuur. Deze code dient als een informeel instrument dat besturen wijst op “de eigen verantwoordelijkheid om een goede invulling te geven van hun taken”. Aan de hand van zeven beginselen is uiteengezet hoe goed openbaar bestuur gewaarborgd kan worden. Denk daarbij aan openheid en integriteit, maatschappelijke participatie en het lerend vermogen van de overheidsorganisatie. Wat de Nederlandse Code voor Goed Openbaar Bestuur echter mist is aandacht voor digitaal bestuur. Dat maakt de code zeker niet onbruikbaar, maar vroeg wel om aanvulling: de Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO).
CODIO is het resultaat van een literatuurstudie op 42 bestaande nationale en internationale gedragscodes en normenkaders met betrekking tot digitalisering, aangevuld met interviews. De aanvullende code is opgebouwd vanuit drie fundamenten: democratie, rechtsstaat en bestuurskracht. Deze drie fundamenten, zo stellen de onderzoekers, zijn van toepassing op elke overheidsorganisatie en zijn niet onderhevig aan technologische en maatschappelijke dynamieken.
In het kader van digitalisering wordt er bij democratie gedacht aan het belang van inspraakrecht van burgers, bijvoorbeeld met betrekking tot het gedrag en de functie van drones die door de overheid worden ingezet. Bij rechtsstaat wordt gedacht aan het recht dat burgers hebben om te weten wat de overheid met hun digitale informatie doet, denk hierbij aan het gedrag en de functie van algoritmen. Met bestuurskracht wordt onder andere verwezen naar het feit dat de overheid verantwoordelijk dient te zijn voor het gedrag van diens digitale instrumenten: een algoritme zou bijvoorbeeld nooit uit zichzelf moeten kunnen handelen buiten menselijk toezicht om.
Zoals te zien in figuur 1 hebben de onderzoekers een verdere ordening gemaakt van zes cruciale principes, met elk belangrijke waarden die een overheidsorganisatie in acht kan nemen om diens digitale bestuur te toetsen, te evalueren en bij te sturen. In tegenstelling tot de drie fundamenten en zes principes, zijn de (nu dertig) waarden wel degelijk onderhevig aan technologische en maatschappelijke invloeden. De code is dan ook een middel dat met de tijd mee zal moeten bewegen, onderhevig aan evaluatie en bijsturing.
Figuur 1 Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO)
Naast evaluatie is tevens vervolgonderzoek nodig om te komen tot concrete acties, zo wordt benadrukt in het rapport. CODIO is dan ook nog geen concreet instrument, maar biedt de wetenschappelijke onderbouwing en de aanzet tot een praktische invulling. Deze aanzet wordt in het rapport gegeven door een reeks suggesties voor concrete acties en aandachtspunten voor de uitvoering van goed digitaal bestuur. Voor de toekomst hopen de onderzoekers met CODIO de basis te hebben gelegd voor een praktisch instrument dat actief ingezet zal worden bij besluitvorming, implementatie en evaluatie van digitalisering.
Nieuwsgierig geworden? Download het rapport en laat je inspireren tot goed digitaal bestuur bij jouw organisatie.
Door Mies Franken
Bronnen
Meijer, A. [Nederland Digitaal]. (2021, 4 februari). Sessie Digitale overheid Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO) [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=Ubac-_edA5k
Meijer, A. & Ruijer, E. (2021). Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO): Borgen van waarden bij de digitalisering van het openbaar bestuur. USBO advies, Universiteit Utrecht.
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2009). Nederlandse code voor goed openbaar bestuur: Beginselen van deugdelijk overheidsbestuur.